Zwarte klokjeswants duikt na decennia op op Vliegbasis Deelen

Op 6 mei 2025 vond de jaarlijkse vergadering van het deskundigenteam Fauna van OBN Natuurkennis plaats op Vliegbasis Deelen. Zoals gebruikelijk werd de bijeenkomst gecombineerd met een veldexcursie, ditmaal op een terrein met opvallend hoge natuurwaarden. Dit ondanks (of dankzij) het feit dat het een militair terrein is, dat afgesloten is voor het publiek. De vliegbasis, inclusief start- en landingsbaan, wegen, heidevelden en schrale graslanden, herbergt een flinke diversiteit aan planten- en diersoorten, waaronder zeldzame vogels en insecten. De verschraling van het grasland, bedoeld om de kans op vogelaanvaringen te verminderen, heeft ook ecologische voordelen opgeleverd. Tijdens de excursie werden onder andere slangenarend, rode wouw, adder, tauvlinder en bruine vuurvlinder gezien. Maar de meest verrassende vondst moest nog komen.

Een vergeten sleepnet en een bijzondere ontdekking

Bij terugkomst bij zijn auto merkte Dick Groenendijk, ecoloog bij PWN, dat hij zijn sleepnet – speciaal bedoeld om kleine insecten te verzamelen – ongebruikt had laten liggen. Toch besloot hij op het laatste moment nog even kort te slepen in de buurt van de parkeerplaats. In het vangmateriaal trof hij een kleine, zwarte blindwants met een bruingele kop – onbekend, maar intrigerend.

Thuis leidde het vergelijken van foto’s en literatuur al snel tot een voorlopige identificatie: de zwarte klokjeswants (Strongylocoris steganoides). Deze soort was sinds 1997 niet meer in Nederland vastgesteld. Een zeer zeldzame soort van open, droge, zandige leefgebieden en een specialist van grasklokje (Campanula rotundifolia). De vondst werd gedeeld via Waarneming.nl, waar wantsenspecialist Berend Aukema de eerste bevestigende reactie gaf. Wel met de kanttekening dat verwarring met de verwante Strongylocoris leucocephalus uitgesloten moest worden.

Terug naar Deelen

Met medewerking van Defensie kon op 23 mei een vervolgexcursie worden georganiseerd om te controleren of het daadwerkelijk de zwarte klokjeswants was, en of het om een toevallige eenmalige waarneming ging, of om een populatie. In een paar uur tijd worden op circa vijf deellocaties rond de oorspronkelijke vindplaats meerdere exemplaren gevonden, waaronder nimfen. De meeste exemplaren worden gevonden op of vlakbij de groeiplaatsen van grasklokje, in een lage en schrale vegetatie. En inderdaad, het blijkt te gaan om de zwarte klokjeswants en niet om de dubbelsoort S. leucocephalus, die onder andere ook op Campanula-soorten leeft.

Een onverwachte oase

De zwarte klokjeswants is een van de weinige wantsen die sterk is achteruitgegaan. In de tweede helft van de twintigste eeuw was de soort vrij wijdverspreid in het oosten en zuiden van Nederland, maar na de laatste waarnemingen nabij Ommen in 1997, is de soort bijna dertig jaar lang niet meer gevonden. Al met al dus een bijzondere vondst van een populatie van de zwarte klokjeswants op een terrein van het ministerie van Defensie. Misschien niet geheel toevallig? Tenslotte worden militaire oefenterreinen beheerd als beschermde natuurgebieden en is er vaak een flinke soortenrijkdom te vinden. Sommige soorten lijken er zelfs beter te gedijen dan op andere locaties. Vliegbasis Deelen is daarop geen uitzondering.

Na tientallen jaren zonder meldingen blijkt er nu dus een levensvatbare populatie aanwezig. Een prachtig voorbeeld van hoe een 'gewone vergadering' kan leiden tot een uitzonderlijke vondst!

Tekst: Dick Groenendijk, PWN; Vincent Kalkman; Berend Aukema; Jan Heij, ministerie van Defensie
Beeld: Dick Groenendijk; PWN; Hans van Gasteren