Nieuwe zwaluwwesp duikt op in Zoetermeerse achtertuin

Al jaren fotografeert Rob Schouten alle insecten die hij tegenkomt in zijn stadstuintje in Zoetermeer. De waarnemingen worden steevast op Waarneming.nl ingevoerd. Op 14 juli van dit jaar kwam hij een grote, slanke, zwart en geel gekleurde wesp tegen. Met enige moeite wist hij het beweeglijke dier te fotograferen. Gelukkig maar, want het bleek iets heel bijzonders te zijn!

Op Waarneming.nl kwam Martijn Kos deze waarneming tegen bij het doorlopen van nog niet gevalideerde waarnemingen van langsteelgraafwespen. De automatische beeldherkenning had al voor een naam gezorgd, en wel met 100 procent zekerheid Sceliphron destillatorium, een soort die nog niet eerder in Nederland was gezien. Hoewel de determinaties door de automatische beeldherkenning soms met een flinke korrel zout genomen moeten worden, bleek dit na raadpleging van determinatietabellen en vergelijken met foto’s op Observation.org inderdaad te kloppen.

Herkenning

Van de in Nederland voorkomende langsteelgraafwespen lijkt het zwart met gele kleurpatroon van S. destillatorium eigenlijk alleen op dat van de Amerikaanse langsteelgraafwesp. Het opvallendste verschil met deze nauwverwante soort is de meestal gele in plaats van zwarte steel tussen borststuk en achterlijf. Daarnaast heeft het vrouwtje van S. destillatorium één gele band op de rugzijde van het borststuk. Hierin verschilt de soort van andere Zuid-Europese soorten met een gele steel die hier terecht zouden kunnen komen. Bij vondsten van geelstelen is het dus belangrijk om goed te kijken om welke soort het gaat.

Nederlandse naam

Als Nederlandse naam voor Sceliphron destillatorium is in overleg met andere langsteelgraafwespenkenners uit Nederland en België voor de naam geelsteelzwaluwwesp gekozen. Zwaluwwespen is de eveneens nieuwe naam voor het genus Sceliphron en slaat op de gelijkenis met zwaluwen. Deze vogels verzamelen ook vaak modder langs de oever van open water voor de bouw van het nest. Ook de locatie van de nesten, die vaak te vinden zijn op menselijke bebouwing, zoals tegen muren onder dakgoten, komt overeen.

Steeds meer soorten langsteelgraafwespen

De Nederlandse langsteelgraafwespenfauna is nogal in beweging. Voor 2007 waren er slechts zes soorten uit Nederland bekend. Sindsdien zijn er zes nieuwe soorten bijgekomen. Met drie soorten levert het genus Sceliphron een belangrijke bijdrage aan deze toename. Sceliphron-soorten hebben een levenswijze die nogal afwijkt van die van de overige langsteelgraafwespen in Nederland. Zo graven deze wespen geen nest in de grond, maar bouwen ze op enige hoogte boven de grond een behuizing uit modder. De nestjes worden bevoorraad met spinnen als voedsel voor de larven, ook een unicum onder de Nederlandse langsteelgraafwespen.

De manier van nestelen heeft er waarschijnlijk voor gezorgd dat de exoten Amerikaanse langsteelgraafwesp en Aziatische langsteelgraafwesp in Europa terechtkwamen. De nestjes van modder worden op tegen regen beschutte plekken gebouwd, zoals rotsspleten. Waar mensen wonen zijn veel vergelijkbare plekken te vinden, zoals muren onder dakgoten, schuren en vogelnestkastjes. Ook scheepscontainers of voertuigen die lang niet gebruikt worden, bieden nestelplekken. Versleping over grote afstanden is dan snel gebeurd. Mogelijk is de Zoetermeerse geelsteelzwaluwwesp ook op deze wijze in Nederland terechtgekomen.

In aantocht

In tegenstelling tot de al uit Nederland bekende zwaluwwespen is Sceliphron destillatorium inheems in Europa. In West-Europa ligt het zwaartepunt van de verspreiding rond het Middellandse Zeegebied en komt ze niet noordelijker voor dan Midden-Frankrijk. In Centraal- en Oost-Europa breidt de soort zich echter sinds het midden van de twintigste eeuw naar het noorden en westen uit. In Duitsland kwam de soort oorspronkelijk niet voor, maar inmiddels is er in Zuid-Duitsland succesvolle voortplanting vastgesteld. De dichtstbijzijnde bekende populatie bevindt zich in Mannheim.

Met het oog op de toenemende mediterranisering van het Nederlandse klimaat en de voortschrijdende uitbreiding van het areaal in noordwestelijke richting, is de vraag niet óf deze soort zich zal vestigen in Nederland, maar wanneer. Het is dus opletten geblazen bij ranke, geelzwarte wespen met een lange steel. Is die steel geel, dan is het echt iets bijzonders en is het zaak snel naar camera of insectennet te grijpen! Vergeet daarna niet de waarneming, voorzien van foto’s, op Waarneming.nl in te voeren.

Tekst: Martijn Kos, EIS Kenniscentrum Insecten; Rob Schouten
Beeld: Rob Schouten (leadfoto: geelsteelzwaluwwesp in Zoetermeer); Javi Sola; Ferran Turmo Gort; Suso Tizón