Student vindt de eerste Pacifische zeepokken in de Waddenzee

Rosalinde van Ooijen, Masterstudent 'Freshwater and Marine Biology' aan de Universiteit van Amsterdam, deed haar masteronderzoek bij het NIOZ en zocht afgelopen voorjaar naar zeepokken en hun parasieten in de Nederlandse en Duitse Waddenzee. "Onderzoeksassistent Loran Kleine Schaars tipte me om goed op te letten of ik de Pacifische zeepok (Balanus glandula) zou vinden. Die neemt al decennialang flink in aantal toe in bijvoorbeeld Japan en Zuid-Afrika en sinds 2015 weten we dat hij ook bij België en Zeeland voorkomt."

Charles Darwin

De soort is voor het eerst beschreven door Charles Darwin en komt oorspronkelijk voor aan de Pacifische kust van Noord-Amerika. De diersoort heeft zich verspreid naar de kusten van Argentinië, Japan en Zuid-Afrika. De zeepok reist waarschijnlijk mee in ballastwatertanks van grote schepen en als aangroei op scheepsrompen. In zijn oorspronkelijke verspreidingsgebied leeft de zeepok in de middelste tot hoge getijdenzone van rotsachtige kusten. 

Wandplaten en een witte kalkplek

Zeepoksoorten lijken sterk op elkaar. Van Ooijen: "Ik nam ze mee naar het lab voor determinatie onder de microscoop of binoculair. Je moet dan bijvoorbeeld tellen of ze vier of zes wandplaten hebben: de onderdelen waaruit hun afgeronde kegelvorm bestaat. In het midden zit een opening, afgesloten door platen die ook verschillen per soort. En als je ze van hun steen haalt, laten sommige soorten een verkalkte witte plek achter. Na e-mailcontact met onderzoeker Francis Kerckhof, die de soort in België ontdekte, wisten we zeker dat het om de Pacifische zeepok ging." De studente vond Pacifische zeepokken rond het eiland Texel en langs de Friese kust bij Lauwersoog. Ze trof ze niet aan rond het Duitse eiland Sylt, dus de soort heeft zich nog niet over de hele Waddenzee verspreid. 

Zes paar poten

Zeepokken zijn kreeftachtigen die zich op hard substraat, zoals stenen en schelpen, vastzetten. Als ze onder water staan, openen ze hun 'huisje' en bewegen zes paar lange poten naar buiten. Al wervelend beweegt er zo plankton naar ze toe, hun hoofdvoedsel. Het is niet bekend of de Pacifische zeepok de potentie heeft om de soorten die al in de Waddenzee leefden, te verdringen. Van Ooijen: "In Japan en Zuid-Afrika is de soort wel heel invasief en verdrong het andere soorten. In de Waddenzee vond ik nog maar kleine aantallen in vergelijking met de andere soorten. We weten nog niet of en hoe er competitie is tussen de verschillende zeepokken. Dat moet blijken als we de aantallen blijven volgen." 

Waddenzee steeds warmer

Uit NIOZ-onderzoek van Sonja van Leeuwen blijkt dat de watertemperatuur in de Waddenzee sinds 2000 snel is gestegen. Al sinds 1860 wordt deze temperatuur regelmatig gemeten, sinds 2001 zelfs elke 10 seconden. Het is nog niet bekend of de nu gevonden zeepok beter bestand is tegen warmer water dan inheemse soorten.

Wat is inheems

Het begrip ‘inheemse soort’ is trouwens relatief. De zeepokkensoort die Van Ooijen op veel plekken het meeste vond, is feitelijk ook een invasieve exoot, afkomstig uit Nieuw-Zeeland en Australië. De afgelopen decennia is deze soort in de Waddenzee snel in aantal toegenomen. Dit heeft waarschijnlijk te maken met klimaatverandering. Van Ooijens begeleider, ecoloog David Thieltges: "Onze collega’s van het Alfred Wegener Institute in Duitsland, met een afdeling op het eiland Sylt, zagen in hun langetermijnonderzoek ook een sterke toename van deze exoot. Ze konden een verband leggen met een lange reeks van milde winters en warme zomers."

Is het erg als de ene zeepokkensoort de andere verdringt? Van Ooijen: "Dat is moeilijk te zeggen. Het is in elk geval een verandering in een zee die Werelderfgoed is."

Tekst en beeld: NIOZ