Plant & mens: verfplanten
Hortus botanicus LeidenLeden van de Vereniging van Botanisch Kunstenaars Nederland exposeren nog tot en met 19 december 2025 originele tekeningen en aquarellen van verf- en vezelplanten in de Oude UB van de Universiteit Leiden, schuin tegenover de Hortus botanicus Leiden. Dit in het kader van het jaarthema 2025 van de Hortus: Plant & mens. De werken die in de Oude UB te zien zijn, tonen verf- en vezelplanten die in Nederland in de volle grond kunnen groeien. Dat kunnen zowel wilde planten als gekweekte planten zijn. De gekozen planten werden vóór het jaar 1950 al voor dit doel gebruikt, zelfs vaak al eeuwenlang. Bij verfplanten denkt u misschien aan klassiekers als wede en meekrap, maar er blijken heel wat meer planten te zijn die als verfstof kunnen dienen.
Methodes
Wat zou het mooi zijn als al die stralende bloemenkleuren een op een over te zetten zouden zijn in gekleurd textiel of een napje verf. Zo werkt het helaas niet. Er zijn, afhankelijk van de kleurstof, drie methoden van verven. Directvervende kleurstoffen hechten zich meteen aan de textielvezels tijdens een kookproces; beitskleurstoffen hebben een aanvullende beits nodig om de kleurstof aan het textiel te hechten; kuipkleurstoffen lossen niet in water op en moeten eerst oplosbaar gemaakt worden met bijvoorbeeld loog.
Het gebruik van hulpstoffen om voorbeits en nabeits te ontwikkelen, maakt dat het verven met planten niet zo milieuvriendelijk is als de naam doet vermoeden.
Geen rage
Een paar voorbeelden van verfplanten: vrouwenmantel is te gebruiken om wol geel te verven. Door nabeitsen kan ook een groene kleur aan de wol worden gegeven. Gedroogd blad van berendruif kan worden gebruikt als verfstof voor de kleuren geelgroen tot olijfgroen, afhankelijk van het beitsmiddel. Smeerwortel levert verschillende groengeeltinten op, gele lis een diepgele kleur. Een hele plant van gewone agrimonie levert een gele kleurstof op. Na september lichtgeel, later in het jaar donkergeel. Nou zouden we allemaal niet erg gelukkig worden als heel Nederland de natuur in trekt om de kwetsbare agrimonie te verzamelen. Maar het vertellen over gebruik en het daadwerkelijk gebruiken ligt mijlenver uit elkaar. Werken met verfplanten is een heel gedoe, waar veel kennis en het gebruik van allerlei beitsstoffen aan te pas komt. Een specialisme dat door enkele kunstenaars en liefhebbers in praktijk wordt gebracht, maar voor een rage hoeven we niet bang te zijn.
Dicht bij huis
Wie toch eens zelf iets wil proberen, hoeft niet op rooftocht te gaan in de natuur. Ook onder de stoepplantjes zijn verfplanten: duizendblad bijvoorbeeld voor het verven van textiel. Daarbij wordt de hele plant gebruikt die geplukt wordt in volle bloei. Het geverfde materiaal kan citroengeel, geelgroen, bruingeel of bruin kleuren. Nog dichter bij huis: verven met uienschillen geeft een geelbruine kleur wanneer je witte uien gebruikt en een groene kleur wanneer je rode uien gebruikt. Uit de bietknol kan paarse inkt of verf gewonnen worden.
Maak na je bezoek aan de tentoonstelling (alleen open op werkdagen) een wandeling in de Hortus aan de hand van de plattegrond 'Plant & mens in de herfst', langs tien verf- en vezelplanten.
Meer informatie
Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden
Beeld: Ed Stikvoort, Saxifraga (leadfoto: gewone smeerwortel); Dick Smit; Wapke Coolen; Eline Hoogendijk; Otto Wilhelm Thomé, Flora von Deutschland Österreich und der Schweiz, 1885; Hortus botanicus Leiden