Vroegste hazelaarpollenseizoen ooit

Eind november hing het al in de lucht, het zou wel eens de vroegste start van de hazelaarbloei ooit kunnen worden. Door de zeer hoge temperaturen in december tot nu toe is dat ook uitgekomen. Niet eerder kwamen op deze schaal hazelaarstruiken zo vroeg in bloei. Sinds afgelopen week meten we op de pollentelstations van het LUMC in Leiden en het Elkerliek ziekenhuis in Helmond pollenconcentraties in de lucht waar mensen last van kunnen hebben.

Sinds 1977 worden de pollenconcentraties dagelijks bijgehouden. Sinds het begin van de tellingen was de concentratie hazelaarpollen in december nog niet zo hoog. Voor 2004 werden er in december nooit hazelaarpollen aangetroffen in de pollenval op het dak van het LUMC. Tot dit jaar werd de hoogste dagconcentratie van 6 pollen geteld in 2022. Verder nooit boven de 3. Dit jaar liep de hazelaarpollenconcentratie op 18 december op tot 12 pollen per kubieke meter lucht. Het totaal aantal getelde pollen in december ligt inmiddels – met nog 9 teldagen te gaan – ook al boven het hoogste aantal dat eerder over heel december werd gemeten, dat was in 2015 (zie Figuur 1).

40 dagen eerder en 10 dagen langer

De startdatum van de bloei van de hazelaar is sinds de start van de pollentellingen in 1977 met ongeveer 40 dagen vervroegd (zie Figuur 2). Dit jaar wordt zeer waarschijnlijk het vroegste jaar ooit, maar de precieze startdatum kan pas bepaald worden als het totaal aantal getelde hazelaarpollen dit seizoen bekend is. In het kader van het fenologische netwerk De Natuurkalender zien we een vergelijkbare vervroeging over de jaren. De vervroeging wordt vooral veroorzaakt door de temperatuurstijging in oktober, november en december als gevolg van de klimaatverandering. Ook de aanplant van vroegbloeiende hazelaarvariëteiten kan een rol spelen. Binnen het door ZonMw gefinancierde GoHot-onderzoek wordt momenteel verder onderzocht hoe verhoogde temperaturen effect hebben op pollenconcentraties. Ondanks dat de einddatum van het bloeiseizoen van de hazelaar de afgelopen 50 jaar ook vervroegd is, is de totale duur van het bloeiseizoen ongeveer 10 dagen langer geworden. Dit betekent dat mensen die allergisch zijn voor hazelaarpollen eerder in het jaar, maar ook langer last kunnen hebben van hooikoortsgerelateerde klachten.

Steeds meer dagen in december met elzenpollen

Naast de hazelaar staan er ook al elzen in bloei. Ook elzen produceren allergeen pollen waar hooikoortspatiënten last van hebben. In Nederland staan voornamelijk witte en zwarte elzen. Hoewel deze soorten momenteel al wel katjes hebben, zitten die nu nog dicht en produceren ze nog geen pollen. De els die nu al wel bloeit is een hybride, een kruising van de Japanse en de Kaukasische els. Dit is een populaire boom die veel aangeplant wordt in parken en woonwijken. De boom bloeit normaal al vanaf januari, terwijl de witte en zwarte els meestal pas rond februari bloeien. Dit zorgt voor 2 pieken in het elzenpollenseizoen. De afgelopen 10 jaar lag de eerste piek tussen 25 december en 6 januari en de tweede tussen 9 februari en 10 maart. Meestal is de eerste piek lager dan de tweede, maar in 2020 en 2022 was de eerste piek hoger. Dit had voornamelijk te maken met een verminderde bloei in februari. De hoogste elzenpollenconcentratie in december werd op 31 december 2023 geteld. Toen liep de pollenconcentratie op tot 714 pollen per kubieke meter lucht.

Sinds de dagelijkse pollentellingen begonnen in 1977 is de start van het elzenseizoen weinig veranderd. Wel is het aantal dagen in december waarbij de concentratie elzenpollen hoger was dan 10 pollenkorrels per kubieke meter duidelijk gestegen van gemiddeld 2,7 dagen in de jaren 1990 tot en met 1999 naar 4,9 dagen gemiddeld in de jaren 2015 tot en met 2024. Dit jaar ligt het aantal dagen met 10 pollen of meer tot en met 23 december al op 4.

Hooikoortsklachten

Hazelaars en elzen zijn de vroegstbloeiende boomsoorten in Nederland. Omdat dit windbestuivers zijn waarbij veel pollen in de lucht terechtkomt en het pollen vrij allergeen is, veroorzaakt dit bij mensen die gevoelig zijn voor pollen van hazelaar of els hooikoortsklachten. De pollenconcentraties zijn inmiddels al dusdanig hoog dat mensen ongetwijfeld al klachten ervaren hebben. Omdat de klachten van hooikoorts (loopneus, tranende ogen, geïrriteerde keel) lijken op een verkoudheid en beide op het moment veel voorkomen, kunnen de hooikoortsklachten makkelijk verward worden met een verkoudheid. Mocht je willen weten of jouw klachten veroorzaakt worden door hooikoorts dan is het altijd verstandig dit door de huisarts te laten testen met een hooikoortstest.

Het is nog even afwachten wat de vrieskou van afgelopen nacht en de komende dagen voor effect zal hebben op de bloei van de hazelaars en de elzen. Mogelijk kunnen de katjes die nu al open staan kapotvriezen waardoor de bloei van de vroeg gestarte soorten beëindigd wordt. Er hangen echter ook nog veel ongeopende katjes aan de bomen die, zodra de temperatuur iets oploopt, alsnog in bloei komen. Het droge, winderige en zonnige weer zorgt er in ieder geval voor dat de vliegomstandigheden voor pollen goed zijn waardoor de concentraties flink op kunnen lopen.

Tekst: Arnold van Vliet en Wichertje Bron, De Natuurkalender, Wageningen University & Research, Anne Overduin-de Vries, Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en Mieke Koenders, Elkerliek Ziekenhuis 
Beeld: Arnold van Vliet; Anne Overduin-de Vries, LUMC; LUMC