Collegereeks ‘Wat weten we van natuur?’ van start
SoortenNLSander Turnhout van SoortenNL heeft op vrijdag 20 juni 2025 het eerste college gegeven in de reeks 'Wat weten we van natuur?'. We weten namelijk heel veel over de natuur in Nederland, maar een zinvol debat ontbreekt vaak. Deze collegereeks hoopt hiervoor een basis neer te leggen. Het eerste college ging over Waarnemingen en Kwaliteitsborging.
Wat is een waarneming?
In het eerste college stond Sander stil bij de definitie van een waarneming. Iemand ziet iets, op een bepaald moment, op een bepaalde plek, op een bepaalde manier. De waarneming wordt vervolgens genoteerd en in een database opgenomen. Je kunt waarnemingen opportunistisch verzamelen, wat we ook wel de ‘losse waarnemingen’ noemden. Je ziet iets, je denkt dat het leuk genoeg is om te melden en je geeft de waarneming vervolgens door.
Bij een dergelijke dataverzameling speelt toeval een grote rol. Je ziet bij een piek in de vlinderwaarnemingen bijvoorbeeld, dat het mooi weer is geweest. Die toevalsfactor probeer je uit te sluiten bij geprotocolleerde waarnemingen, zoals de meetnetten van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM). Dan wordt de data op een statistisch correcte manier verzameld. Door steeds in dezelfde periode op dezelfde plaatsen op dezelfde manier te kijken. Tegenwoordig bestaan er ook veel tussenvormen, zoals Tuintelling voor tuinen, Kwartiertellingen bij de vlinders en LiveAtlas bij de vogels.
Om tot een interpretatie te komen van zo’n waarneming, is het handig om naast de technische context ook de historische context inzichtelijk te hebben. In vogelvlucht besprak Sander de historische ontwikkeling van waarnemingen, met voorbeelden als Horus en Gilgamesj. De klassieke structuur van een database kwam ook aan bod: hoe ga je van invoer naar verwerking en uitvoer en wat kun je vervolgens met data doen?
Het informatielandschap
Een waarneming wordt een record in een database en maakt daardoor al deel uit van een datastroom. Hij zit immers tussen alle andere waarnemingen en is op dezelfde manier vastgelegd. Er zijn meerdere datastromen die samen een informatielandschap vormen. Binnen zo’n informatielandschap is een netwerk van mensen, organisaties en kennisinstellingen actief die allemaal hun eigen rollen vervullen en bijdragen aan het geheel. De gegenereerde data kun je voor diverse toepassingen gebruiken. Denk aan populatietrends, oorzaak- en effectanalyses en de rapportageverplichting vanuit de Vogel- en Habitatrichtlijn.
Kwaliteitsborging
Hoe zorg je ervoor dat al die waarnemingen ook kloppen? Hoe richt je alles zo in dat de kans op een verkeerde interpretatie zo klein mogelijk is? Dit wordt gedaan met technische validatie, kennisregels en toetsing door experts. Maar hoe ver je die regels ook doorvoert, je hebt altijd te maken met het gedrag van waarnemers en de invloed van apparaten. Daarnaast kunnen interpretaties ook in de tijd veranderen.
Een ander aspect dat meespeelt is dat data bestaan bij de gratie van structuur. Op de een of andere manier moet je data vastleggen in een context. Daarbij moet je je steeds blijven afvragen of de structuur nog steeds geschikt is om onderzoeksvragen te beantwoorden. Er is niet zoiets als ‘ruwe data’, want je kiest altijd al voor een bepaalde presentatie van data. Bijvoorbeeld in een tabel, lijst, grafiek of kaart. Daar moet je je goed bewust van zijn en data dus heel zorgvuldig presenteren. Zoals Geoffrey Bowker zegt: "Raw data is both an oxymoron and a very bad idea. Data should be cooked with care."
Validaties vinden niet alleen plaats bij een losse waarneming, maar ook door datasets met elkaar te laten uitwisselen. Dit leidt weer tot herijkingen en recalibraties van systemen. Je moet hierbij steeds de ene manier valideren met de andere manier. Op die manier krijg je steeds robuustere data.
Terugkijken
Je kunt het eerste college terugkijken. Wil je je inschrijven voor de komende colleges? Ga dan naar soortennl.nl/college. Op deze pagina vind je ook het schema van de dagen waarop alle college webinars plaatsvinden en een korte inhoud.
Het eerste college in de reeks 'Wat weten we van natuur?'
Tekst: Bert de Smidt en Sander Turnhout, SoortenNL
Beeld: Kars Veling (leadfoto: bruin blauwtje)