IPBES-rapport: Biodiversiteitscrisis vraagt om fundamentele systeemverandering

Volgens de onderzoekers ligt het biodiversiteitsverlies niet alleen aan directe drukfactoren zoals stikstofuitstoot of verdroging, maar aan een samenspel van structurele oorzaken: 1. Het gaat om een overheersend wereldbeeld waarin mens en natuur los van elkaar worden gezien en waarin de overtuiging leeft dat de mens gerechtigd is de natuur te beheersen en te exploiteren. 2. Daarbovenop komt de toenemende concentratie van macht en rijkdom, die gepaard gaat met groeiende sociale en economische ongelijkheid. 3. Ook de voortdurende focus op individuele belangen en kortetermijnwinst draagt sterk bij, omdat deze het langetermijnperspectief en de zorg voor ecosystemen verdringt.

Lang werd vooral gesproken over de zogenoemde direct drivers: drukfactoren als stikstofuitstoot of pesticidengebruik. De nieuwe rapporten benadrukken dat we juist ook moeten kijken naar de achterliggende vragen: waarom produceren we zoveel stikstof, waarom gebruiken we zoveel pesticiden, en waarom organiseren we landbouw en industrie op deze manier?

IPBES: het ‘IPCC voor biodiversiteit’

Het Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES) geldt als het internationale kennisplatform voor biodiversiteit en ecosystemen. Voor zowel het Transformative Change-rapport als het Nexus-rapport werkten ruim honderd internationale wetenschappers samen. Nederlandse auteurs vertaalden de belangrijkste inzichten naar de situatie in ons land.

Beide rapporten onderstrepen dat biodiversiteit cruciaal is voor menselijke bestaanszekerheid, maar dat de achteruitgang wereldwijd versnelt. Werkelijke verandering vraagt daarom om verschuivingen in waarden, instituties en praktijken, inclusief alternatieve economische modellen en rechtvaardige bestuursvormen. Of, zoals boeren het verwoorden: “Je kunt niet groen doen als je rood staat.”

Verwevenheid van natuur, klimaat en gezondheid

Het Nexus-rapport laat zien hoe biodiversiteit, klimaat, water, voedsel en gezondheid nauw met elkaar verbonden zijn. Sectoraal beleid leidt vaak tot ongewenste neveneffecten, terwijl geïntegreerde oplossingen juist brede synergie kunnen opleveren. Het rapport presenteert 71 concrete opties, variërend van natuurherstel en duurzame voedseltransitie tot stedelijke vergroening, duurzame gezondheidszorg en versterking van landrechten.

Voor Nederland is de urgentie groot: de kwaliteit van de leefomgeving staat onder druk. Voorbeelden zoals de Marker Wadden, het Midden-Delfland-model, het Markemodel en stedelijke vergroening tonen aan dat het anders kan, mits goed georganiseerd.

Naar een gedeelde agenda

Gedeelde waarden – rechtvaardigheid, verbondenheid en zorg voor natuur – vormen volgens de auteurs een fundament om polarisatie te doorbreken en samen te werken aan brede welvaart. Het advies is duidelijk: Nederland moet de IPBES-aanbevelingen versneld omzetten in integraal beleid waarin natuur, klimaat, landbouw, energie, economie, gezondheid en sociale rechtvaardigheid onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.

“We moeten af van symptoombestrijding en de onderliggende oorzaken van biodiversiteitsverlies aanpakken. Dat betekent fundamentele veranderingen in waarden, instituties en praktijken. Het biedt echter ook kansen: binnen tien jaar kunnen we al significante verbeteringen bereiken voor mens én natuur." ~ Patrick Huntjens, hoofdauteur Transformative Change-rapport

Dit nieuwe rapport biedt daarmee niet alleen een scherpe diagnose, maar ook een hoopvol perspectief: met gezamenlijke inzet is herstel van biodiversiteit binnen afzienbare tijd mogelijk.

Meer informatie

• Lees het rapport: Nieuwe perspectieven voor natuur en samenleving: transformatieve inzichten uit de IPBES Nexus en Transformative Change-rapporten.

Tekst: Sander Turnhout, SoortenNL; Patrick Huntjens, Hogeschool InHolland
Beeld: Canva Pro/Getty Images