Zo bescherm je de honkvaste gierzwaluw

Op een mooie zomeravond kun je hem niet missen: de gierzwaluw. Dit donkerbruine vogeltje met sikkelvormige vleugels en korte, gevorkte staart, vliegt dan synchroon in kolonies van tientallen zwaluwen gierend door de lucht, op zoek naar insecten. Toch moeten we zuinig zijn op deze zomervogel die een bijzondere status heeft, omdat het nest het hele jaar beschermd is. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn gierzwaluwen sinds 1979 beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. In ons land is dat geregeld via de Wet natuurbescherming.

Holenbroeders

Gierzwaluwen zijn lange-afstandstrekkers die overwinteren in Afrika. Half april-begin mei arriveren de eerste gierzwaluwen in ons land om te broeden. Naar schatting komen hier tussen de 45.000 en 70.000 broedparen voor. In augustus en september vertrekken ze weer. De gierzwaluw broedt verspreid over heel Nederland, met een voorkeur voor woonwijken van minstens tientallen jaren oud. Het zijn echt ‘holenbroeders’. Ze hebben hun nest in gebouwen, onder dakgoten, regenpijpen, dakkapellen of dakpannen. Ook kunstmatige nestplaatsen, zoals nestkasten en neststenen, worden geaccepteerd als broedplaats.

Zeer honkvast

Eenmaal gevestigd zijn gierzwaluwen zeer honkvast en bezetten ze het nest van het vorige jaar. Dit nest wordt jaren achter elkaar gebruikt. Over het algemeen wordt een nest door hetzelfde paartje bewoond, maar als een partner in het voorjaar niet of te laat terugkomt, zoekt de eerst gearriveerde vogel een nieuwe partner. Omdat gierzwaluwen als koloniebroeders elk jaar op dezelfde plaats broeden, zijn hun nesten het hele jaar door beschermd. Gierzwaluwnesten mag je – ook buiten het broedseizoen – niet zonder ontheffing van de Wet natuurbescherming wegnemen, vernielen of beschadigen. Voor veel andere vogels geldt dat hun nest alleen in de broedperiode beschermd is.

Kennis over bescherming

Gierzwaluwen zijn voor hun nestgelegenheid afhankelijk van beschikbaarheid van gebouwen met geschikte holtes. Helaas staat het aantal geschikte verblijfplaatsen tegenwoordig onder druk, onder meer door isolatie van woningen en veranderde bouwmethoden. Het is dus zeer belangrijk om bij renovaties en nieuwbouw rekening te houden met de gierzwaluw. Speciaal voor iedereen die betrokken is bij activiteiten in de ruimtelijke omgeving, stelt BIJ12 namens provincies het geactualiseerde Kennisdocument Gierzwaluw beschikbaar. Het doel van dit document is betrokkenen te voorzien van de meest recente kennis over de gierzwaluw. Het geeft informatie over de soort, maar beschrijft ook welke maatregelen je kunt nemen om te voorkomen dat je de gierzwaluw verstoort of verjaagt. Denk aan het plannen van werkzaamheden buiten de periode dat gierzwaluwen aanwezig zijn, maar ook het toegankelijk houden van nestplaatsen of bieden van alternatieven.

Vernieuwd kennisdocument

Een speciale werkgroep met zowel ecologische als juridische expertise heeft onder leiding van BIJ12 het document van de gierzwaluw uit 2017 geactualiseerd op basis van nieuwe of gewijzigde inhoudelijke (ecologische) kennis. In de werkgroep zaten meerdere soortexperts, waaronder vertegenwoordigers van Gierzwaluwbescherming Nederland, Vogelbescherming Nederland, Sovon, Netwerk Groene Bureaus en vertegenwoordigers van RVO, provincies en Omgevingsdiensten.
Margaret Konings was namens de Omgevingsdienst Haaglanden lid van de werkgroep: "Nieuw in het kennisdocument is onder meer het uitgangspunt dat alleen permanente nestgelegenheden voor de gierzwaluw worden aangeboden, zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke verblijfplaats. Het tijdelijk aanbieden en daarna weer weghalen is geen ideale situatie en leidt tot minder broedsucces." Rick Wortelboer, namens Gierzwaluwbescherming Nederland lid van de werkgroep: "Het nieuwe kennisdocument bevat een goede update van de kennis over de gierzwaluw. Het draagt bij aan het beter beschermen van de gierzwaluw in Nederland."

Bekijk hier het vernieuwde Kennisdocument Gierzwaluw (pdf: 3,2 MB)

Tekst: BIJ12
Foto: Ruud van Beusekom