Boekhouders van de achteruitgang

Steeds meer natuur om ons heen verdwijnt en hoewel het lange tijd ongezien gebeurde, omdat weinig mensen er aandacht aan besteedden, wordt het mede dankzij statistiek en technologie steeds duidelijker. Doordat honderdduizenden mensen natuurwaarnemingen delen in databases krijgen we veranderingen steeds beter in beeld en krijgen we vat op wat ook wel de shifting baseline wordt genoemd, waarbij iedereen de natuur uit zijn of haar jeugd als basislijn neemt. Vanuit de waarneming van het individu zie je alleen het verlies dat je in je eigen leven meemaakt en dan blijft het grotere verlies buiten beeld. Databases maken ook dat grotere verlies zichtbaar.

Het nadeel is dat het debat over natuurverlies snel gedomineerd wordt door cijfers en grafieken. Gevoelens en emoties worden niet opgeslagen en de onderliggende verhalen van achteruitgang of herstel verdwijnen naar de achtergrond. Daar ontbreekt iets, want mensen zijn verhalende wezens en deze verhalen helpen om ervaringen in de natuur te verwerken, te herinneren en anderen te enthousiasmeren. Verhalen zijn essentieel om gedragsverandering op gang te helpen.

Natuurbeschermers en onderzoekers richten zich dan ook steeds meer op zulke verhalen. De afgelopen jaren zagen we de serie De Verwonderaars – Een ode aan de burgerwetenschapper en de documentaire Groenkijkers met de bijbehorende impactcampagne ‘Word ook groenkijker’. Theatergroep Gouden Haas toerde rond met Herinner Ons, een theatervoorstelling over uitsterven met therapeutische nagesprekken, en maakte podcasts in De Groene Kliniek. De NPO bracht De weg van de dodo uit, een verhalende podcast over uitsterven, en De Groene Amsterdammer maakte een artikel en een podcast over het uitsterven van onze nationale vogel: Gaat de grutto uitsterven? Ook publiceerden zij een jaar lang ‘donderdagdodo’s’: elke twee weken een column over een uitstervende planten- of diersoort die op Nature Today wordt doorgeplaatst. SoortenNL organiseerde met de Zaanse band De Kift in drie provincies Gesprek met de streek met verhalen over waar de streek vandaan komt, analyses over waar we nu zijn, en bespiegelingen over waar het naartoe moet. Met andere woorden: er gebeurt ontzettend veel buiten de data om.

Dat komt ook naar voren in het proefschrift van Helen Verploegen, waarin het belang van ervaringen rondom waarnemingen wordt benadrukt. Ze belicht welke rol digitale platformen voor natuurwaarnemingen spelen in emotionele ervaringen met natuur. Welke emoties ervaren natuurwaarnemers en hoe worden die gedeeld? Hoe kunnen platformen voor natuurwaarnemingen deze emoties motiveren, vastleggen en welke rol spelen ze als archieven van herinneringen?

Aandacht voor de natuur blijkt een essentiële voorwaarde voor emotionele verbondenheid met en zorg voor natuur. En zonder zorg geen data. Digitale platformen kunnen deze aandacht motiveren en natuurervaringen deelbaar maken. Door deze natuurervaringen te delen, zorgen we voor kennis over welke soorten er in Nederland voorkomen én over onze verbondenheid met deze soorten, wat het belang om deze band te koesteren benadrukt. Het doen van waarnemingen is transformatief: mensen die vogels gaan kijken worden vogelaar. En vogelaars zorgen voor vogels. Natuurherstel gaat hier niet alleen over het herstel van de fysieke leefomgeving voor vogels, maar ook over het herstellen van onze relatie met die fysieke leefomgeving – en de vogels die er vliegen.

Meer informatie

• Op 8 mei verdedigt Helen Verploegen haar proefschrift aan de Radboud Universiteit te Nijmegen.
• Helen Verploegen is een interdisciplinaire onderzoeker die onderzoek doet naar de relaties tussen mensen en de natuur. Haar kwalitatieve onderzoek staat in het teken van burgerwetenschappers die zich inzetten voor de natuur, de rol van digitale technologieën in onze band met de natuur, en emoties die komen kijken bij verlies van natuur. Ze heeft een achtergrond in cultuurwetenschappen en werkt als postdoc-onderzoeker bij de Open Universiteit (Heerlen) waar ze onderzoek doet naar waardering van natuur. Contact: Helen.verploegen@ru.nl.

Tekst: Sander Turnhout, SoortenNL
Beeld: Kars Veling (leadfoto: libellentellers)